Het kind als spiegel

Het gedrag van kinderen wordt bepaald door verschillende factoren, waaronder opvoeding, temperament, genetische factoren, hechting, de ontwikkeling van het kind en de omgeving. Tijdens de eerste levensjaren is het spiegelen van het gedrag van ouders een belangrijke manier voor kinderen om te leren. Baby’s kunnen hun emoties nog niet reguleren en hebben daar de hulp van een ouder bij nodig. In de tweede hechtingsfase tegen de peuterleeftijd zal het kind zich hechten aan de ouder door te zoeken naar gelijkenis (Laat je kind niet los, Gordon Neufeld & Gabor Maté). Imitatie wordt gezien als onze meest fundamentele sociale vaardigheid (Traumasporen, Bessel van der Kolk).

De spiegel kent echter ook een donkere kant. Zo kan een kind een negatieve spiegel of geen spiegel voorgehouden krijgen. Van der Kolk schrijft dat onze spiegelneuronen ons gevoelig maken voor de negativiteit van een ander, zodat we woedend kunnen reageren op boosheid of meegesleurd kunnen worden in iemands depressie.

Hoe ouders zich voelen kan bepalend zijn voor het zelfbeeld van een kind. Philippa Perry schrijft in de uitgebreide editie van het boek ‘Het boek waarvan je wilde dat je ouders het hadden gelezen’ dat het kind zichzelf ziet via de ouders, wiens gezichtsuitdrukking bepalend is voor het zelfbeeld van het kind. Niet alleen het openlijke gedrag, maar ook de innerlijke stem van ouders kan doorgegeven worden aan het kind.

Kita Bronda schrijft in het boek ‘Opnieuw verbinden als gescheiden ouders’ over hoe ouders de emotieverwerking van kinderen voorleven en hoe het kind de gemoedstoestand van ouders voelen: ‘Als de opvoeder niet helemaal in contact is met zichzelf, als er iets wordt geraakt of vermeden, dan is dat voor een kind voelbaar in het contact’. Een kind zal dit niet uiten in woorden, maar in lichaamstaal en gedrag. Zo zingt Adele in het lied ‘My little love’ over hoe zij haar eigen emoties over de scheiding terugziet in de ogen van haar kind:

I see your eyes widen like an ocean

When you look at me so full of my emotions

I’m finding it hard to be here, sincerely

In een scheidingssituatie komt het vaker voor dat kinderen de emoties van hun ouders overnemen. Indra Torsten Preiss schrijft in het boek ‘Familieopstellingen in de praktijk’ daarover het volgende: ‘In deze magische liefde gaat het kind ervan uit dat het de ouders kan helpen als het iets van hun moeilijkheden overneemt of meedraagt. Daar zit de kinderlijke veronderstelling achter dat het lijden van de ouders of van een van hen kan verlichten als het zelf meelijdt of soms zelfs veel meer lijdt.’ Ook schrijft hij dat het onverwerkte uit vroegere relaties van ouders een oorzaak van opvoedingsproblemen kan zijn.

Ongewenst gedrag van een kind in een scheiding kan bijvoorbeeld een uiting zijn van een loyaliteitsconflict. Bibi Schreuder schrijft in het boek ‘Ik ben kind, dus ik voel waar mijn ouders zijn’ dat een kind openlijk loyaal kan zijn aan de ene ouder, die het gedrag van de andere ouder afkeurt, maar in een verborgen deel loyaal zal blijven aan de andere ouder. Het verborgen deel dat gezien wil worden, kan zich dan bijvoorbeeld uiten in gedrag van irritatie of frustratie.

Voor ouders in een scheiding kan het lastig zijn om de subtiele signalen van de lichaamstaal en het gedrag van het kind op te vangen, omdat een scheiding ervoor kan zorgen dat de ouders emotioneel minder beschikbaar zijn. Door verminderde emotionele beschikbaarheid kan een kind het gevoel krijgen dat het ouders belast door zijn eigen gevoelens te uiten. Hannah Cuppen schrijft hierover in het boek ‘Liefdesbang’: ‘Je leert op deze manier geen onderscheid te maken tussen je eigen gevoelens en die van de ander, omdat je zo nauw kunt beleven wat de ander voelt.’ Voor een kind is het dan lastig om naar zijn eigen gevoel te luisteren.

Wanneer ouders in een scheiding te maken krijgen met een gedragsverandering van hun kind, kan het ouders helpen zich eerst bewust te worden van eigen (onverwerkte) emoties en gedrag. Wat kun je als ouder nog meer doen?

Tips:

– Zie het veranderde gedrag van jouw kind als een kans om zelf te groeien. Je kind geeft een signaal af en probeert jou iets te laten zien. Wanneer jij aan jezelf werkt, zal dit ten goede komen aan je kind.

– Als je verdrietig bent waar je kind bij is, laat de emoties er dan zijn (zo leren kinderen dat gevoelens getoond mogen worden!), maar maak tegelijkertijd duidelijk dat het kind niet voor jou hoeft te zorgen en dat het niet de gevoelens van het kind zijn.

– Geef jouw kind de ruimte voor zijn eigen gevoelens en geef erkenning voor deze gevoelens.

– Vind een manier om emoties te verwerken, bijvoorbeeld praten met anderen of creatieve en lichamelijke uitingsvormen, waaronder schrijven, muziek maken, sporten en tekenen.

– Een (scheidings)coach of therapeut kan helpen bij de emotionele verwerking van de scheiding. Voor een kind kan het fijn zijn om een eigen plek te hebben waar hij zijn gedachten en gevoelens kan uiten, zoals bij de Kindbehartiger. Wanneer een kind vastloopt in zijn gedrag en gevoelens, is het verstandig advies in te winnen bij een kindertherapeut.

Boeken:

* Laat je kind niet los– Gordon Neufeld & Gabor Maté

* Traumasporen– Bessel van der Kolk

* Het boek waarvan je wilde dat je ouders het hadden gelezen (uitgebreide editie)- Philippa Perry

* Opnieuw verbinden als gescheiden ouders– Kita Bronda

* Familieopstellingen in de praktijk– Indra Torsten Preiss

* Ik ben kind, dus ik voel waar mijn ouders zijn– Bibi Schreuder

* Liefdesbang– Hannah Cuppen

* Tip kinderboek: Hoe voed ik mijn ouders op?- Stine Jensen. Het gedrag van kinderen waar ouders zich aan kunnen ergeren, blijkt hetzelfde gedrag te zijn dat ouders vertonen! Dit boek legt in kindvriendelijke taal uit waarom ouders soms nou eenmaal doen, zoals ze doen.